كاخ آپادانا يا كاخ بار داريوش و خشايارشا يكي از كاخ‌هاي اندروني تخت جمشيد است. اين كاخ مشتمل است بر يك تالار چهارگوش مركزي با ۳۶ستون و سه ايوان، در جهت‌هاي شمال، شرق و غرب (هر يك با ۱۲ ستون) و چهار برج در چهار گوشه بيروني تالار و يك رشته اتاق نگهباني كه در جنوب آن قرار دارند. بناي كاخ آپادانا به دست داريوش بزرگ آغاز شد و در زمان خشايارشا به تكميل گرديد. سطح اين كاخ حدود به سه متر از كف حياط آپادانا و كف دروازه همه كشورها بلندتر ساخته شده‌است.كاخ آپاداناي تخت‌جمشيد در بيشتر قسمت‌ها متكي بر سنگ تنه كوه‌است. براي رفتن به درون اين كاخ دو پلكان دو طرفي، يكي در سمت شمال چسبيده به ايوان شمالي و يكي در سمت مشرق و متصل به ايوان شرقي درست كرده‌اند. ديوارهاي اين پلكان‌ها و پيش بست‌شان مزين به نقوش و كتيبه‌هاي باشكوهي است. از ۷۲ ستوني كه روزي سقف آپادانا و ايوان‌هايش را برپا مي‌داشته‌اند، امروز تنها ۱۴ عدد برپا است كه يكي از آنها (در شمال شرقي ايوان شرق) بازسازي شده‌است. اما بنا بر روايات گردشگران اروپايي و نگاره‌هايي كه از تخت‌جمشيد كشيده‌اند مي‌توان استنباط كرد كه در سال 1619 ميلادي هنوز ۲۰ ستون برپا بوده‌است و اين تعداد در سالهاي 1627 ميلادي به ۱۹، در 1677 ميلادي به ۱۸، در 1694 ميلادي به ۱۷، در 1787 ميلادي به ۱۵ و در سال 1841 ميلادي به ۱۳ عدد كاهش يافته كه از آن تاريخ به بعد، ديگر ستوني فرو نيفتاده‌است.بنا بر نظرات باستان‌شناسان و گردشگران بزرگترين و با شكوه‌ترين كاخ داريوش آپادانا بوده‌است كه بنايش درحدود ۵۱۵ پيش از ميلاد آغاز شد و تكميل آن سي سال به طول انجاميد، تالار مركزي آپادانا مربع شكل (۵٫۶۰ متر در ۵٫۶۰) است و ۶ رديف ستون ۶ تايي سقف آن را با بلندايي بيش از ۲۰ متر نگهداري مي‌كرده‌است. مجموع ستون‌هاي سه ايوان آپادانا ۳۶ به علاوه ستون‌هاي تالار ۷۲ عدد بوده و همين وضع در كاخ آپاداناي داريوش در شوش هم يافته شده‌است. بزرگي تالار مركزي آپادانا آن مقدار بوده‌است كه گنجايش پذيرايي از ۱۰٫۰۰۰ ميهمان را داشته‌ باشد. ستون‌هاي تالار مركزي آپادانا در بلندا و طرح درست مانند ستون‌هاي ايوان شمالي است، يعني هر ستون مركب است از سرستون گاو دوسر و گل و بوته زير آن و ساقه استوانه‌ايي شياردار و فقط شكل زير ستون آنها با هم فرق دارد، يعني به جاي اينكه زنگوله‌ايي باشد، متشكل از دو قطعه سنگ مكعبي شكل است، كه سنگ كوچكتر برفراز سنگ بزرگ‌تر (جمعاً به ارتفاع ۱۵۵ سانتي‌متر) استوار شده‌است و خود، زير شالي چرخ مانند نصب شده‌است. سقف وسيع و سنگين تالار بر روي الوارهاي سنگين، از چوب سدر و يا سرو، استوار بوده و براي آنكه باران، بام را خراب نكند، درون ديوارهاي خشتي، راه‌آبهاي قائم با آجر و ملاط قير ساخته‌اند كه آب باران را به مجاري زيرزميني، كه از زير آپادانا مي‌گذشته، ميرسانيده‌است. ديوارهاي تالار مركزي آپادانا همه به پهناي ۳۲٫۵ متر و از خشت خام بوده‌است. خشت‌ها را به اندازة ۳۳ در ۳۳ و با ضخامت ۱۳ سانتي‌متر ساخته و با ملاط گل و آهك بهم چسبانيده‌اند، روي ديوارها لايه‌ايي از گل و گچ، به پهناي ۵ سانتي‌متر و روي آن را با لايه‌ايي از گچ سبز خاكستري رنگ پوشانده‌اند. رنگ ديوارهاي كاخ‌ها در همه‌ جا چنين بوده و در همه قسمت‌هاي آپادانا كف را با ملاط گچ و گل، به ضخامت ۳ تا ۵ سانتي‌متر اندوده و روي آن را با فرشي از گچ سبز خاكستري پوشانده بوده‌اند گه آثار آن به دست آمده‌است. دو درگاه قرينه، تالار مركزي آپادانا به ايوان‌هاي غربي و شرقي مي‌پيوسته‌است. ديوارهاي اين قسمت از خشت و آجر بوده‌اند. كف درگاه‌هاي دوگانه‌ايي كه در ديوار شمالي قرار داشته ورودي‌هاي اصلي كاخ محسوب مي‌شده‌اند و قسمتي از ديوارهاي‌شان از سنگ بوده‌است. در اينجا اثري از نقوش برجسته نيافته‌اند. درها را كه در حدود ۱۵ متر بلندي داشته، به احتمال زياد بصورت دو لنگه و مجهز به درهاي كوچك‌تر مي‌ساخته‌اند. جنس آنها احتمالاً از چوب سرو يا سدر بوده و روي‌شان را روكشي از زر مي‌پوشانده‌است.

در فروردين سال ۱۳۲۰ خ يك قطعه از چنين روكشي را هنگام كوتاه كردن ديوارهاي خشتي باستاني در ناحيه اتاق‌هاي جنوبي قصر آپادانا در ميان ديوار يافته‌اند كه اندازة آن ۱۲ در ۳۱ سانتي‌متر است و ۲۸۹ گرم وزن دارد و رويش سه گاو بال‌دار، قلمزني شده‌است و سوراخ‌هايي بر روي آن تعبيه شده كه جاي ميخ‌هايي را كه با آن به در وصلش مي‌كرده‌اند نشان مي‌دهد. دوتا از اين گونه ميخ‌ها از جنس طلا و به همراه صفحه بود. در سوي جنوب تالار مركزي آپادانا، دو درگاه قرينه درگاه‌هاي شمالي به دهليزي باز مي‌شد كه به انبارها و يك حياط رواق‌دار مي‌رسيد. نور درون تالار بزرگ مركزي از طريق دريچه‌هاي بزرگي كه در ديوارهاي شرقي و غربي (هر يك ۶ عدد) و ديوار شمالي (۵ عدد) تعبيه كرده بودند، تأمين مي‌شد ديوار جنوبي پنج تا طاقچة بزرگ داشت.

ساختمان اين كاخ كار از ديد داريوش بزرگ كاري سترگ و ماندني بود و به همبن سبب او فرمان داد تا نام و نشان خود و ايران (ايرانشهر) را بر چهار خشت زرين و چخار خشت سيمين هريك به طول و عرض ۳۳ سانتي‌نتر و پهناي ۱۵ ميلي‌متر به سه زبان و خط پارسي باستان، بابلي وايلامي نقر كردند و چهار جعبه سنگي كه هر كدام ۴۵ سانتي‌متر طول و عرض و ۱۵ سانتي‌متر بلندي داشت ساختند و در هر جعبه، يك لوح رزين و يك لوح سيمين به همراه چند سكه، از نوع سكه‌هاي ايونيه و لوديه و يونان، كه در آن روزگار رواج داشت (در ۵۱۵ پيش از ميلاد، هنوز سكه‌هاي داريوش، موسم به داريك، دريك يا داريوشي ضرب نشده بود) قرار دادند و در چهار گوشه تالار مركزي آپادانا، زير پي ديوار آپادانا، با تخته سنگ‌هايي سنگين مدفون ساختند. دو تا از اين جعبه‌ها و گنجينه‌هايشان را در طول روزگار به تاراج برده‌اند و جاي خالي يكي از آنها در گوشه شمال غربي آپادانا در دل سنگ كوه، آشكار مانده بود. فردريك كرفتر در سال ۱۳۱۳ خ. به بررسي اين جاي خالي پرداخت و نتيجه گرفت كه بايد در سه گوشه آن نيز نمونه آن يافت شود. پس از حفاري گوشه‌ها و در گوشه شمال شرقي و جنوب شرقي جعبه‌ها و گنجينه درون آنها را يافتند و به تهران فرستادند. اكنون يك جفت از لوحه‌ها در موزه ملي ايران نگهداري مي‌شود. روي هر يك از اين چهار لوحه، متني به سه زبان فاسي باستان(۱۰ سطر)، ايلامي (۷ سطر) و بابلي (۸ سطر) به خط ميخي كنده‌اند. متن همه كتيبه‌هاي دوازده گانه، يكسان و ترجمه آن چنين است:

داريوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورها، پسر ويشتاسپه از تخمة‍‍ هخامنشي. داريوش شاه گويد: اين است كشوري كه من دارم. از جايگاه سكاهايي كه آنسوي سغد تا برسد به حبشه، از هندوستان تا برسد به لوديه، آن را اهورامزدا، مهست خدايان، به من بخشيدا است. اهورانزدا مرا و اين خاندان شاهيم را بپاياد!